سرقت به معنای ربودن پنهانی مال متعلق به دیگری میباشد که در قانون مجازات اسلامی ایران در دو دسته ی سرقت حدی و سرقت تعزیری جرم انگاری شده است.موسسه ی حقوقی دادپیشگان بر آن شده است تا انواع جرم سرقت و مجازات های آن را در مقاله ای بیان نماید.
1)سرقت حدی
شرایطی که جرم سرقت را موجب حد می کنند:
مطابق ماده ی 268 قانون مجازات اسلامی شرایط سرقت حدی به شرح ذیل است:
1)شی مسروق شرعا مالیت داشته باشد.
2)مال مسروق در حرز باشد
3)سارق هتک حرز کند.
4)سارق مال را از حرز خارج کند.
5)هتک حرز و سرقت مخفیانه صورت گیرد
6)سارق پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد
7)ارزش مال مسروق در زمان خارج شدن از حرز،معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد
8)مال مسروق از اموال دولتی یا عمومی،وقف عام و یا وقف بر جهات عامه نباشد
9)سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد
10)صاحب مال از سارق نزد مراجع قضایی شکایت کند
11)صاحب مال قبل از اثبات سرقت سارق را نبخشد
12)مال مسروق قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد
13)مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق درنیاید
14)مال مسروق از اموال سرقت شده یا مغصوب نباشد
نکته:تنها در صورتی که سارق پدر یا جد پدری صاحب مال باشند از شمول ارتکاب به سرقت حدی خارج می شوند بنابراین در صورت ارتکاب سرقت از سوی مادر یا جد مادری و وجود سایر شرایط سرقت حدی،حد اعمال خواهد شد.
نکته ی بسیار مهم:با توجه به اینکه جرم سرقت تا قبل از اثبات از جمله جرائم حق الناسی محسوب می شود بنابراین دادستان نمی تواند تا زمانی که مالباخته شکایت ننموده است،شخصا اقدام به تعقیب و صدور کیفرخواست نماید.
نکته:اسقاط سرقت حدی به دلیل فقدان شرایط به معنای رفع هرگونه مسئولیت کیفری از مرتکب نیست و حسب مورد به یکی از سرقت های تعزیری محکوم خواهد شد.
حرز
حرز عبارت است از مکان مناسبی که مال عرفا در آن از دستبرد مصون بماند.حرز در لغت به معنای جای مطمئن است و مطابق قانون به شرح ذیل تعریف شده است:
1)محل نگهداری اموال به منظور پنهان ماندن از دید افراد
2)محل نگهداری مال در مکان بسته
3)محل نگهداری مال به منظور حفظ از دستبرد
4)محل نگهداری مال به منظور مراقبت دائمی از آن
هتک حرز
مطابق ماده ی 271 قانون مجازات اسلامی هتک حرز عبارت است از نقض غیر مجاز حرز که از طریق تخریب دیوار یا بالا رفتن از آن یا باز کردن یا شکستن قفل و امثال آن محقق می شود.
مجازات سرقت حدی
مطابق ماده ی 278 قانون مجازات اسلامی حد سرقت به شرح ذیل است:
الف)در مرتبه ی اول،قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است،به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند.
ب)در مرتبه ی دوم،قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است،به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.
پ)در مرحله ی سوم حبس ابد است.
ت)در مرتبه چهارم،اعدام است هرچند سرقت در زندان باشد.
تبصره 1-هرگاه سارق،فاقد عضو متعلق قطع باشد حسب مورد مشمول یکی از سرقت های تعزیری می شود.
تبصره 2-در مورد بند (پ) این ماده و سایر حبس هایی که مشمول عنوان تعزیر نیست،هرگاه مرتکب حین اجرای مجازات توبه نماید و مقام رهبری آزادی او را مصلحت بداند با عفو ایشان از حبس آزاد می شود.همچنین مقام رهبری می تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل نماید.
سرقت مال مشاع
برداشتن از مال مشاع با احراز شرایط زیر سرقت محسوب می گردد:
اولا شریک بیش از سهم خود بردارد
ثانیا آن مقدار مالی که برداشته است،به حد نصاب سرقت حدی برسد.(ماده 277 قانون مجازات اسلامی)
2)سرقت تعزیری
سرقتی که شرایط فوق الذکر برای سرقت حدی و مال مشاع را نداشته باشد زیر مجموعه ی سرقت های تعزیری بشمار می آید.مومسسه ی حقوقی دادپیشگان برآن شده است تا انواع سرقت تعزیری را شرح دهد:
1)سرقت مقرون به آزار یا سرقت مسلحانه:
چنانچه سرقت همراه با آزار واقع شود سارق به حبس از سه ماه تا ده سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
2)سرقت گروهی مسلحانه در شب:
چنانچه سرقت شب هنگام واقع گردد و تعداد سارقین دو نفر یا بیشتر باشد و دست کم یکی از آنها حامل سلاحی باشد(حتی بصورت مخفی)هر یک از سارقان به حبس از 5 تا 15 سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهند شد.
3)سرقت مقرون به پنج شرط مشدد:
چنانچه سرقت دارای تمامی شرایط سرقت حدی نباشد اما تمام پنج شرط زیر را دارا باشد سارق به حبس از 5 تا 20 سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد .
الف)سرقت شب هنگام واقع گردد.
ب)سرقت توسط دو نفر یا بیشتر صورت گیرد.
ج)لااقل یکی از سارقان حامل سلاح باشد.
د)سارقین از دیوار بالا بروند یا حرز را بشکنند و یا کلید بسازند یا خود را کارمندان دولت معرفی کنند.
ه)سرقت سبب آزار یا تهدید کسی شود.
4)سرقت مسلحانه از منزل
چنانچه یک یا چندین نفر از منزلی سرقت نمایند و دست کم یکی از آن ها مسلح باشد و یا اگر مسلح نباشد هنگام سرقت هتک ناموس نماید به مجازات اعدام یا حبس ابد محکوم خواهند شد.
5)سرقت مسلحانه از بانک ها، صرافی ها یا جواهر فروشی ها
چنانچه دو نفر یا بیشتر با برنامه ریزی قبلی وجه نقد یا اوراق بهادار یا جواهرات از بانک ها یا صرافی ها بربایند و دست کم یکی از آنها حامل سلاح به هرشکل باشد حتی اگر از آن استفاده ننماید،در صورت وقوع سرقت به حبس ابد و در صورت وقوع قتل به اعدام محکوم خواهند گردید.
البته اگر هیچ یک از اهداف عینی قتل یا سرقت امکان پذیر نشود صرف وجود میل باطنی سارقان به حبس از 5 تا 10 سال محکوم خواهند شد.
6)راهزنی
چنانچه سارقی مسلحانه امنیت مردم یا جاده را برهم زند و ایجاد رعب و وحشت نماید محارب است و به مجازات اعدام یا قطع دست راست یا پای چپ و یا تبعید محکوم خواهد شد و اگر کسی راهزنی کند و محارب محسوب نشود به حبس از 3 تا 15 سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
7)سرقت از موزه ها یا مکان های تاریخی و مذهبی
چنانچه کسی اشیا،لوازم،مصالح و قطعات آثار فرهنگی را از موزه ها یا نمایشگاه ها برباید و یا با علم به مسروقه بودن اشیا آنها را بخرد و یا نگهداری کند به حبس از 1 تا 5 سال محکوم خواهد شد.
8)سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عموم
سرقت وسایلی از جمله تاسیسات آب،برق و گاز مجازات حبس از 1 تا 5 سال در پی خواهد داشت.
9)کیف زنی یا جیب بری
سرقت به روش کیف زنی یا جیب بری و امثالهم مجازات حبس از 1 تا 5 سال و تا 74 ضربه شلاق در پی خواهد داشت.
10)سرقت از اماکن حادثه زده
چنانچه سرقت در مناطق سیل زده یا جنگ زده یا زلزله زده و یا در محلی که تصادف راهنمایی رانندگی رخ داده واقع گردد مجازات حبس از یک تا پنج سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
11)سرقت مقرون به یکی از شرایط مذکور در قانون
شرایطی در قانون ذکر شده است که چنانچه جرم سرقت یکی از این شرایط را داشته باشد مجازات حبس از شش ماه تا سه سال و تا 74 ضربه شلاق در پی خواهد داشت.
الف) سرقت در محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا در توابع آن یا در محل های عمومی از قبیل مسجد و حمام و غیر از این ها واقع شده باشد.
ب) سرقت در جایی واقع شده باشد که در آن درخت، بوته، پرچین یا نرده قرار گرفته و سارق آن را شکسته باشد.
ج) سرقت در شب واقع شده باشد.
د) سارقان دو نفر یا بیشتر باشند.
م) سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده باشد یا مال شخص دیگری را از منزل شخص دیگری که به اتفاق مخدوم به آن جا رفته باشد برباید یا شاگرد و کارگر باشد و از محلی که معمولا محل کار وی بوده است از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت کرده باشد
ن) هر گاه اداره کننده هتل، مسافرخانه، کاروان سرا و کاروان و به طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دسترس آن هاست، تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند.
12)سرقت یا استفاده غیر مجاز از آب ، برق، گاز، تلفن
چنانچه کسی بدون پرداخت هر کس بدون پرداخت حق انشعاب و دریافت انشعاب آب، برق، گاز و تلفن از این منابع استفاده غیر مجاز کند، علاوه بر جبران خسارت وارده، به حبس تا سه سال محکوم خواهد شد.
جرم مداخله در اموال مسروقه
یکی از راه های موثر در جلوگیری از وقوع جرم سرقت جلوگیری از خرید و فروش اموال مسروقه است تا بدین ترتیب یکی از مهم ترین انگیزه های سارقان که تبدیل اموال مسروقه به پول می باشد از بین برود.بنابراین قانون مقرر نموده است:هرکس با علم و اطلاع یا با وجود قراین اطمینان آور به این که مال در نتیجه ارتکاب سرقت به دست آمده است آن را تحصیل، مخفی یا قبول کند یا مورد معامله قرار دهد، به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد. در صورتی که متهم معامله اموال مسروقه را حرفه و پیشه خود قرار داده باشد، به حداکثر مجازات محکوم خواهد شد.
سوالات گلچین در زمینه ی جرم سرقت
1)آیا در صورت رضایت شاکی سارق تبرئه می گردد؟
خیر زیرا جرم سرقت از جمله جرایم غیر قابل گذشت است و در صورت رضایت شاکی به لحاظ جنبه ی عمومی جرم قابل مجازات خواهد بود.
2)در صورت اتهام سرقت به کارگر و عدم اثبات آن کارگر چه اقداماتی میتواند انجام دهد؟
چنانچه کارفرما به کارگر خویش اتهام سرقت وارد سازد و نتواند در دادگاه ثابت نماید،کارگر می تواند درخواست اعاده حیثیت نماید.
3)در صورتی که سارق حین ورود به منزل و قبل از وقوع سرقت دستگیر شود به مجازات سرقت محکوم می شود؟
در این صورت عمل سارق تحت عنوان شروع به جرم سرقت قابل مجازات و تعقیب کیفری است.
4)چنانچه سارق در دادگاه به نفع کسی که اموال مسروقه را خریداری نموده شهادت دهد که وی از مسروقه بودن اموال بی اطلاع بوده است،مالخر تبرئه می گردد؟
بله شخص خریدار در صورت اثبات عدم اطلاع از مسروقه بودن اموال تبرئه می شود اما باید اموال مسروقه را رد نماید.
5)چنانچه شخصی در حین چیدن میوه از درخت دستگیر شود،آیا جرم سرقت به وقوع پیوسته است؟
خیر،زیرا هنوز میوه را نچیده است بنابراین جرم سرقت محسوب نمی شود بلکه شروع به جرم سرقت به حساب می آید.
این مقاله تحت نظارت دکتر علی باغانی وکیل پایه یک دادگستری نوشته شده است.جهت اخذ مشاوره حقوقی و کیفری میتوانید به موسسه حقوقی دادپیشگان مراجعه فرمایید و از تجارت وکلای موسسه بهره مند گردید.